اوراق بهادار بیمه‌ای، یکی از انواع اوراق بهادار است که از طریق آن، فرصتی برای برقراری ارتباط میان بازار سرمایه و بازار بیمه فراهم می‌شود. یکی از انواع این اوراق، اوراق بیمۀ اتکایی است که بر مبنای ضوابط عقد بیمه و عقد وکالت ساختاربندی شده است. بر مبنای این اوراق، بازار بیمه بخشی از ریسک عملیات بیمۀ اتکایی خود را به بازار سرمایه منتقل می نماید.

ساختار این اوراق به گونه ای است که در ازاء پذیرش مخاطرات بیمه‌ای، نسبت به سایر اوراق بهادار مشابه، سود بیشتری را عاید سرمایه‌گذاران می‌کند. بیمه مرکزی یا شرکت‌های بیمه، با رعایت مقررات مربوطه می‌توانند از طریق اوراق بیمۀ اتکایی، نسبت به انجام عملیات اتکایی بخشی از مخاطرات بیمه‌ای خود اقدام نمایند و در حقیقت در اوراق بیمۀ اتکایی، انجام عملیات اتکایی از طریق بازار سرمایه انجام می‌گیرد.

اوراق بیمه اتکایی

اوراق بهادار با نامی است كه نشان دهنده مشاركت دارندگان آن در تأمین سرمایه مورد نیاز جهت پذیرش تمام یا بخشی از سبد ریسك بیمه‌ای و عواید ناشی از آن بوده و قابل معامله در بورس‌ها یا بازارهای خارج از بورس است.

ارکان انتشار اوراق بیمه اتکایی

بانی: بیمة مركزی جمهوری اسلامی ایران، شركت سهامی بیمه ایران یا هر شركت بیمه‌ای مستقیم یا اتكایی دارای مجوز فعالیت از بیمه مركزی است كه نهاد واسط به منظور انتقال تمام یا بخشی از ریسك بیمه‌ای وی اقدام به انتشار اوراق بیمۀ اتكایی مینماید.

ضامن: شخص حقوقی است كه پرداخت كلیه مبالغی كه بانی ملزم به پرداخت آن به ناشر است را تعهد مینماید.

عامل فروش: شخص حقوقی است كه نسبت به عرضه و فروش اوراق بیمۀ اتكایی از طرف نهاد واسط اقدام مینماید.

عامل پرداخت: شركت سپرده‌گذاری مركزی اوراق بهادار و تسویه وجوه است كه نسبت به پرداخت‌های مرتبط با اوراق بیمة اتكایی در مواعد مقرر به سرمایه‌گذاران اقدام مینماید.

متعهد پذیره‌نویسی: شخص حقوقی است که از بین نهاد‌های مالی دارای مجوز با تایید سازمان انتخاب می‌گردد و باید از کفایت سرمایة لازم مطابق مقررات برخوردار باشد.

بازارگردان: کارگزار معامله‌گر یا شرکت تأمین سرمایه‌ای است که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزایش نقدشوندگی و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق و تحدید نوسان قیمت آن، به دادوستد آن اوراق می‌پردازد.

امین: موسسه حسابرسی معتمد سازمان و بیمه مركزی جمهوری اسلامی ایران است كه به منظور حفظ منافع دارندگان اوراق و حصول اطمینان از انجام صحیح عملیات در مواردی از جمله نحوه ذخیره گیری، نحوه پذیرش، نگهداری ریسك‌ها و پوشش‌های اتكایی، عملیات سرمایه‌گذاری، صحت ارزیابی خسارت‌ها و سایر ‌عملیات رسیدگی ‌و اظهارنظر می نماید.

ناشر (نهاد واسط): نهـاد مالی است که در قالب حقوقی"شرکت با مسیولیت محدود" توسط شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه تشکیل می‌گردد.

مدل عملیاتی

فرآیند انتشار اوراق بیمه اتکایی

در فرآیند انتشار اوراق بیمه اتکایی، سرمایه‌گذاران با خرید این اوراق، منابع مالی خود را در اختیار نهاد واسط (SPV) قرار می دهند. نهاد واسط وجوه حاصل از انتشار اوراق را به بانی پرداخت و به او وکالت می دهد تا حق بیمه‌های اتکایی و وجوه حاصل از انتشار اوراق را سرمایه‌گذاری نماید. لازم به ذکر است پس از انتقال ریسک به نهاد واسط طی قرارداد بیمة اتکایی، رسیدگی و پرداخت خسارت به وکالت از نهاد واسط بر عهده بانی است. منابع مالی که با خرید اوراق از سوی سرمایه‌گذاران بدست می‌آید، سرمایه اولیه برای انجام کسب و کار بیمه اتکایی را فراهم می‌کند.

در مقطع سررسید اوراق، در صورتی که خسارت توافق شده در بیمه اتکایی رخ ندهد، اصل سرمایه و کل سود حاصل از عملیات سرمایه‌گذاری متعلق به دارندگان اوراق خواهد بود و در صورت بروز خسارت توافق شده در قرارداد بیمه اتکایی، پرداخت وجوه مذكور به دارندگان اوراق پس از پرداخت كلیه خسارت ها، كارمزد و سایر هزینه های مربوط به قرارداد بیمه اتكایی صورت می گیرد.

کارکرد اصلی این مؤسسات، رتبه بندی اوراق بدهی شرکت ها با توجه به ریسک عدم بازپرداخت یا ورشکستگی است. در حقیقت این موسسات، راجع به احتمال ایفای به موقع تعهدات شخص حقوقی یا احتمال ایفای به موقع تعهدات ناشی از انتشار اوراق بهادار و یا احتمال ایفای تعهد مالی خاص دیگر در موعد مقرر که از طریق بررسی نظام مند توانایی ها و تمایل متعهد یا متعهدین به ایفای تعهدات صورت می گیرد، اظهار نظر کرده و منجر به اختصاص رتبه اعتباری معین و از پیش تعریف شده می گردد. حضور این مؤسسات فضای تأمین مالی را شفاف و قابل اجرا می کند.

در حقیقت، سرمایه گذاران در ابزار بدهی به اطلاعات شرکت دسترسی ندارند و احتمالاً در صورت دسترسی، تخصص تحلیل آن را ندارند. خریداران اوراق بدهی نگران بازپرداخت اصل اوراق در سررسید و پرداخت سود اوراق در موعدهای مشخص هستند و این که شرکت توان پرداخت دارد یا خیر را این مؤسسات بر اساس تحلیل های خود انجام می دهند.

انواع موسسات رتبه بندی اعتباری:

موسسات رتبه بندی اعتباری از لحاظ اندازه، حوزه تمرکز و متدولوژی با هم متفاوتند. برخی موسسات رتبه بندی اعتباری، تخصصی هستند و بر صنایع یا مناطق خاصی تمرکز دارند. برخی از آنها به شرکت ها (شامل شرکت های خصوصی) رتبه بندی اعتباری تخصیص می دهند، اما اوراق بهادار با درآمد ثابت را رتبه بندی نمی کنند.

برخی دیگر نیز اقدام به رتبه بندی مشتریان حقیقی (خصوصا در بانک ها، شرکت های بیمه، لیزینگ و...) می نمایند. در این بین، سه مورد از بزرگترین موسسات رتبه بندی اعتباری مودیز، اس اند پی و فیچ در سطح بین المللی فعالیت می کنند. این موسسات، هم شرکت ها و هم اوراق بهادار با درآمد ثابت را رتبه بندی می نمایند.

لیست موسسات رتبه بندی داخلی دارای مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار

هدف از انتشار اوراق رهنی، بکارگیری منابع حاصل در خرید نقدی بخشی از مطالبات رهنی موضوع بیانیه بانی می باشد.

تعریف اوراق رهنی

اوراق رهنی، اوراق بهاداری است که به منظور خرید مطالبات رهنی توسط ناشر منتشر می شود. مطالبات رهنی شامل مطالبات مدت دار اشخاص حقوقی ناشی از قراردادهای مبادله ای از قبیل فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله (به استثنای سلف) است که دارای وثیقه رهنی می باشد.

مدل عملیاتی انتشار اوراق رهنی

رویه ی اجرایی انتشار اوراق رهنی

1- بانی (بانک یا شرکت لیزینگ) با استفاده از منابع سپرده ای، کالاهای مورد نیاز متقاضیان تسهیلات را از مراکز فروش یا تولی دکنندگان به صورت نقد خریداری می کند.

2- بانی (بانک یا شرکت لیزینگ) کالاهای خریداری شده را به صورت مرابحه (فروش اقساطی) به متقاضیان تسهیلات واگذار کرده از آنان رهن می گیرد.

3- در این روش بانی پس از ارائه ی درخواست خود مبنی بر فروش دیون حاصل از تسهیلات مرابحه (فروش اقساطی)، با مراجعه به امین (شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه) شرکت واسط را تشکیل می دهد.

4- ناشر، بعد از کسب مجوزهای لازم از سازمان بورس و اوراق بهادار، اقدام به انتشار اوراق کرده و آنها را از طریق بازار سرمایه به مردم (سرمایه گذاران مالی) واگذار می کند.

5- ناشر سرمای هی نقدی جمع آوری شده را جهت خرید دیون حاصل از تسهیلات مرابحه رهنی به بانی می پردازد و دیون را خریداری (تنزیل) می کند.

6- بانی اقساط ماهانه یا فصلی تسهیلات مرابحه رهنی را به نمایندگی از طرف شرکت واسط دریافت کرده و در اختیار نهاد واسط قرار می دهد.

7- واسط مبالغ اقساط را از طریق شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به سرمایه گذاران مالی می پردازد