دولت تصمیم گرفته است بخشی از کمبود منابع خود را به جای تامین کردن از سیستم بانکی و به خصوص بانک مرکزی که منجر به افزایش پایه پولی می شود، از طریق بازار سرمایه و بازار بدهی تامین کند که این اقدام فی ذاته بسیار مثبت بوده و رویکرد صحیحی در تامین منابع و کاهش کسری بودجه دولت است.

 در حال حاضر بازار سرمایه توانایی انتشار 70 هزار میلیارد تومان اوراق دولتی را دارد و در سال های آینده این میزان رشد بهتری خواهد کرد، زیرا ایران به تازگی در این مسیر قدم گذاشته است.

بهروز زارع، مدیر عامل تامین سرمایه سپهر در گفت وگو با پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا)،  به انتشار اوراق بدهی در بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: در حال حاضر دولت تصمیم گرفته است بخشی از کمبود منابع خود را به جای تامین کردن از سیستم بانکی و به خصوص بانک مرکزی که منجر به افزایش پایه پولی می شود، از طریق بازار سرمایه و بازار بدهی تامین کند که این اقدام فی ذاته بسیار مثبت بوده و رویکرد صحیحی در تامین منابع و کاهش کسری بودجه دولت است.

وی افزود: در این بین ابزارهای متفاوتی وجود دارد که یکی از آنها استفاده از صکوک اجاره است زیرا دولت دارایی های زیادی دارد که اغلب این دارایی ها قیمت های پایین دارند که می تواند مورد ارزشگذاری قرار گرفته و از پتانسیل منابعی که در آنها وجود دارد استفاده شود.

مدیر عامل تامین سرمایه سپهر گفت: به طور مثال ساختمان هایی که دستگاه های دولتی و وزارتخانه ها در اختیار دارند ارزش بسیار زیادی دارد ولی به جهت اینکه مورد استفاده مستقیم قرار می گیرد، منابع آن به دولت بر نمی گردد.

 وی ادامه داد: بنابراین واگذاری در قالب اوراق اجاره و برگشت آنها به بدنه دولت به شکل اجاره به شرط تملیک کمک می کند تا همان کارکرد قبلی کماکان ادامه پیدا کند و تنها منابعی آزاد شود که پشتوانه دارایی برای سرمایه گذاران باشد و آنها هم اطمینان خاطر پیدا کنند که به پشتوانه دارایی، اوراق منتشر شده است و این منابع در اختیار دولت قرار بگیرد و پتاسنیل بسیار زیادی ایجاد کند.

زارع تصریح کرد: اوراق خزانه اسلامی در کشور ما  اوراقی است که ساز و کار آن با سایر کشورهای دنیا متفاوت است؛ زیرا اوراقی که در کشورهای دیگر منتشر می شود به شکل قرض بوده اما اوراقی که در ایران منتشر می شود بر مبنای عقود اسلامی است؛ به طوری که اوراق خزانه اسلامی برای مدیریت کردن بهتر منابع و تامین کسری بودجه دولت منتشر شده و در کنار آن امکان مدیریت کردن بازار را نیز در اختیار سیاستگذاران قرار می دهد.

وی ادامه داد: در سال های گذشته دولت و بانک مرکزی به صورت مستقیم برای تعیین نرخ وارد بازار می شدند و دستور کاهش یا افزایش نرخ را می دادند که این موضوع نه قابل رعایت کردن بوده و نه مطلوب است.

مدیر عامل تامین سرمایه سپهر عنوان کرد: چون اوراق خزانه اسلامی اوراقی است که با دوره کوتاه مدت یکساله تعریف می شود، این امکان را به سیاستگذاران می دهند تا نرخ بهره بازار را بدون دستوری عمل کردن تنظیم کنند که از این منظر این ابزار، هم برای تامین مالی دولت و هم برای انجام عملیات بازار باز برای کنترل نرخ سود در اقتصاد بسیار موثر است.

وی یادآور شد: متاسفانه در سال های گذشته بدهی های دولت به صورت نامتعارفی افزایش پیدا کرده و به حدود 380 تا 500 هزار میلیارد تومان رسیده است که اگر قرار باشد همه این ارقام در کوتاه مدت از طریق انتشار اسناد خزانه اسلامی تامین مالی تامین شود، نه موثر بوده و نه امکان پذیر است که این میزان پول را از سوی بازار سرمایه جمع آوری کرد.

مدیر عامل تامین سرمایه سپهر گفت: قطعا چنین حجمی از اوراق به شدت روی سطح نقدینگی و نرخ سود تاثیر گذار است، بنابراین رقم انتشار این اوراق باید متعادل بوده و با توجه به حجم مورد نیاز نقدینگی در کشور جمع آوری شود.

زارع تصریح کرد: در این میان عدد و رقم هایی که در بودجه دیده می شود اعداد کوچکتری بوده و قابلیت جذب در بازارسرمایه را دارد و در سطح کلی هم تاثیر مخربی ندارد و قابل کنترل شدن است.

وی عنوان کرد: رویکرد دولت در انتشار اسناد خزانه اسلامی رویکرد مثبتی است زیرا حرکت کردن از سوی بانک مرکزی و افزایش پایه پولی به سمت استفاده از پتانسیل بازار سرمایه و بازار بدهی عقلایی بوده و امیدواریم ادامه پیدا کند.

مدیر عامل تامین سرمایه سپهر به نقش تامین سرمایه ها اشاره کرد و در ادامه گفت: در این میان تامین سرمایه ها نهادهای واسطی هستند که کار آنها مشارکت در این بازار و تجهیز منابع و سوق دادن به سمت این بازار است؛ زیرا بازیگران این بازارها در تمام دنیا مردم عادی نیستند لذا تامین سرمایه ها  با مدیریت این بازار اجازه می دهند که اوراق با نوسان معقولی مواجه شود و بازدهی های متناسبی ایجاد کند؛ در واقع همه جای دنیا بازیگر اصلی بازارهای بدهی، نهادهای مالی بزرگ و تامین سرمایه ها هستند که به مدیریت منابع کمک می کند.

در اوراق قرضه‌ای که تحت قرارداد "وجوه استهلاکی" منتشر می‌شوند، بانی (بدهکار) می‌بایست مبلغی از درآمدهای خود را بطور دوره‌ای کنار بگذارد تا بتواند اوراق را بطور کامل یا جزئی قبل از سررسید بازخرید نماید. هدف از اوراق قرضه‌ی وجوه استهلاکی، ایجاد اطمینان خاطر برای ....

انواع سازوکارهای ارتقای کیفیت اعتباری

... در این تحقیق ابتدا سازوکار اوراق بهادار چند طبقه به دقت تبیین گردیده و در مرحله بعد کاربرد این سازوکار در انتشار اوراق اجاره و اوراق مرابحه مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس با روش توصیفی تحلیلی به بررسی و تحلیل فقهی انتشار اوراق اجاره و مرابحه چند طبقه پرداخته و سازگاری آن با موازین فقه امامیه مورد بررسی قرار می‌گیرد ...

انواع سازوکارهای ارتقای کیفیت اعتباری

کمیته فقهی بعد از اینکه موضوع پذیره نویسی و عرضه اولیه برخی از الگوهای صکوک همچون اجاره، مرابحه، سلف و مانند آنها را به قیمت بازار به تصویب رساند، موضوع توسعه ابزارهای تامین مالی را در دستور کار قرار داد.

 در نوع جدیدی که برای انتشار اوراق اجاره بر مبنای دارایی مطرح شده است، برخی از انواع دارایی های مالی همچون سهام نیز می تواند مبنای انتشار اوراق اجاره قرار گیرد.

مجید پیره، کارشناس مالی اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان این مطلب درباره آخرین جلسه کمیته فقهی به پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا)، گفت: به موجب قانون بودجه در سال 1395 دولت این مجوز را دارد که از محل انتشار صکوک تامین مالی کند که این مسیر با نخستین تجربه دولت برای انتشار اوراق اجاره بخش دولتی در انتهای سال 94 در بازار سرمایه هموار شد.

پیره تصریح کرد: از آنجایی که توسعه ابزارهای تامین مالی در دستور کار کمیته فقهی قرار دارد به یک الگوی جدید از اوراق اجاره مبتنی بر سهام برای تامین مالی بخش دولتی دست یافته شد که در این الگوی جدید دارایی که مبنای انتشار اوراق قرار می گیرد متفاوت از تجارب پیشین است. این تجربه جدید هم می تواند در بخش دولتی و هم در بخش خصوصی برای تأمین مالی از محل بازار سرمایه مورد استفاده قرار گیرد.

به گفته کارشناس مالی – اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار طبق ساز و کار جدیدی که توسط وزارت اقتصادی و دارایی پیشنهاد شده ساز و کار تامین مالی بخش دولتی از این پس متنوع و گسترده خواهد شد.

وی درباره تشریح تفاوت الگوی جدیدی که برای اوراق اجاره پیشنهاد شده با الگوی قبلی، گفت: در الگوی قبلی از دارایی های پیمانکاران و شبکه پیمانکاری که طلبکار دولت بودند استفاده می شد و از محل آن دارایی ها اوراق اجاره منتشر می شد.

پیره افزود: در الگوی جدید اوراق اجاره دولتی به جای استفاده از اموال شبکه پیمانکاری که از دولت طلبکار هستند، دولت بخشی از داراییهای مالی خود را پیشنهاد می دهد که از محل این دارایی های مالی که متعلق به بخش دولتی است اوراق اجاره منتشر شود. بدین ترتیب در الگوی جدید دارایی های پیمانکاران مبنای انتشار اوراق قرار نمی گیرد.

وی با بیان اینکه الگوی انتشار اوراق اجاره دولتی با اوراق بخش خصوصی متفاوت است، در ادامه افزود: در الگوی بخش خصوصی بنگاهی که متقاضی تامین مالی است بخشی از دارایی های خود را از طریق اوراق اجاره به سرمایه گذاران می فروشد ولی در اوراق اجاره بخش دولتی به جای اینکه اموال دولتی فروخته شود بخشی از اموال پیمانکاران فروخته می شود. در نتیجه الگوی انتشار اوراق اجاره دولتی از الگوی اجاره بخش خصوصی متفاوت است.

این کارشناس مالی – اسلامی با تأکید بر این نکته که الگوی جدید اوراق اجاره با اسناد خزانه نیز متفاوت است، تصریح کرد: با وجود اینکه اوراق اجاره و اسناد خزانه اسلامی از جهت کارکرد تأمین مالی مشابه یکدیگر هستند و هر دو سابقه اجرایی شدن و عملیاتی شدن در بازار سرمایه دارند، اما دو ابزار مالی متفاوت برای تامین مالی در بازار سرمایه هستند.

پیره درباره این تفاوت توضیح داد: تفاوتی که این دو ابزار مالی با هم دارند در این است که در اسناد خزانه دولت تا مقطع سررسید هیچ سودی به دارندگان اوراق پرداخت نمی شود ولی در الگوی اجاره ای که هم اکنون در کمیته فقهی مطرح است سرمایه گذاران در فواصل زمانی معین سود دریافت خواهند کرد. یعنی نرخ سودی که مندرج در روی هر ورقه اجاره معین شود در سررسیدها به سرمایه گذاران پرداخت می شود که از نظر پرداخت سود، الگوی اجاره قبلی و الگوی اجاره فعلی مشابه هستند، در حالی که از نظر دارایی مبنای انتشار اوراق اجاره با یکدیگر متفاوت هستند.

 در الگوی رایج انتشار اوراق اجاره، دارایی های واقعی مبنای انتشار اوراق اجاره قرار می گیرند، در الگوی جدید انتشار اوراق اجاره، برخی از دارایی های مالی همچون سهام نیز از نظر فقهی می تواند مبنای انتشار اوراق اجاره قرار گیرد.

این الگوی جدید انتشار اوراق اجاره، می تواند زمینه را برای توسعه ابزارهای تأمین مالی چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی فراهم سازد.

پیره در پایان گفتگو با "سنا" اظهار امیدواری کرد: با معرفی این سازوکار جدید امید می رود بازار سرمایه بتواند زمینه استفاده از اختیاری که به موجب قانون بودجه 95 به دولت داده شده را فراهم کند.

پذیره نویسی اوراق مرابحه گندم 19 مهرماه 95 آغاز شد که با استقبال خریداران، کل اوراق در همان روز نخست با قیمت هر ورقه یک میلیون ریال پذیره نویسی شد.

در راستای تامین مالی خرید گندم، 10 هزار میلیارد ریال اوراق مرابحه گندم از طریق بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران با قیمت هر ورقه یک میلیون ریال پذیره‌نویسی شد.

مدت این اوراق که با نماد "گندم 9707" به روی تابلو آمده، 24 ماهه بوده و سود آن 20 درصد است که سالی یکبار به دارندگان آن پرداخت خواهد شد. ضمن آنکه این اوراق نیز با نام بوده و در فرابورس ایران قابل معامله است.

ارکان این اوراق را شرکت واسط مالی مهر(شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه) به عنوان ناشر و شرکت مادرتخصصی بازرگانی دولتی ایران به‌عنوان بانی تشکیل می‌دهند. همچنین متعهد پذیره‌نویسی آن کنسرسیومی با پیشگامی صندوق سرمایه‌گذاری یکم کارگزاری بانک کشاورزی است و دولت به‌عنوان ضامن، خزانه‌داری کل کشور به‌عنوان متعهد تسویه و پرداخت اصل و سود اوراق و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه نیز به‌عنوان عامل پرداخت سود از دیگر ارکان اوراق مرابحه گندم به‌شمار می‌روند.

مدیر ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران، تامین مالی از طریق بازار سرمایه در کشور را رو به رشد دانست و گفت: تلاش می کنیم سهم بازار سرمایه در تامین مالی شرکت ها و صنایع  را که پیش از این تنها 4 درصد بوده در افق 1404 به  30 درصد برسانیم .

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا) ، علیرضا توکلی کاشی در مراسمی که در نمایشگاه بین المللی تهران با هدف بررسی وضعیت صنایع در بازار سرمایه ایران برگزار شد، گفت: در دنیا سهم بازار سرمایه در تامین مالی به حدود 65 درصد می رسد و اکنون در ایران نیز فرصت خوبی فراهم شده است که تولید کنندگان و صنعتگران، تامین مالی خود را با استفاده از ابزارهای نوین به سمت بازار سرمایه سوق دهند .

 وی در این مراسم که به همت شرکت کارگزاری بانک ملی ایران برگزار شد، به تامین مالی بانکی و غیربانکی اشاره کرد و گفت: در تامین مالی بانکی، یک پاسخگو به نام بانک وجود دارد؛ منابع از سمت قرض دهنده یا سپرده گذار، به قرض گیرنده یا تسهیلات گیرنده منتقل می شود و نهاد ناظر همیشه دراین مورد بانک مرکزی است .

توکلی کاشی در تشریح جزئیات این شیوه تامین مالی افزود: تامین مالی در بانک از طریق  تسهیلات و اعتبارات قابل انجام است ؛ اما در هرحال، بانک به خاطر نقش واسطه گری خود کارمزد می گیرد؛ بر فرض به سپرده گذار  15 درصد سود می دهد اما از تسهیلات گیرنده 20 درصد سود می گیرد و این ما به التفاوت به خود بانک می رسد.

وی با اشاره به سخنان رئیس فدرال رزرو ایالات متحده امریکا که به مدت 19 سال رئیس بزرگترین بانک مرکزی دنیا بود، گفت: آقای آلن گرینسپن، در سخنرانی سال 1999 حرف مهمی زد و علت اصلی ضعف مالی کشورهای آسیای جنوب شرقی از جمله هنگ کنگ، چین ، سنگاپور و مالزی را اتکای بیش از حد به منابع بانکی و عدم توسعه بازار اوراق بدهی دانست .

توسعه یافته ترین بازارهای تامین مالی در اختیار آسیای جنوب شرقی

توکلی افزود: البته کشورهای آسیای جنوب شرقی، بعد از ورشکستگی و درس هایی که از بحران مالی دهه 90 گرفتند، توسعه یافته ترین بازارهای تامین مالی غیربانکی را در اختیار دارند. 

 وی با بیان اینکه در کشور  تا قبل از سال 92 بیش از 80 درصد بازار تامین مالی در اختیار سیستم بانکی بود، گفت: در این مقطع، حتی بازار اوراق بدهی در اختیار شبکه بانکی کشور بوده  که البته این سهم به تدریج کاهش یافته است .

 مدیر ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران در ادامه، با اشاره به مزیت های تامین مالی غیربانکی گفت: در تامین مالی غیربانکی واسطه ای وجود ندارد و عین پول به شکل مستقیم از قرض دهنده به قرض گیرنده منتقل می شود؛ بنابراین هیچ مابه التفاوتی در اینجا نداریم و این مزیت بزرگ تامین مالی غیربانکی است که اوراق نیز عمدتا از همین جنس اند.

وی افزود: در اوراق اجاره و اوراق مرابحه، پولی که به نام خریدار پرداخت می شود ، عینا به جیب کسی می رود که اوراق را منتشر کرده است و در این میان هیچ اختلافی ایجاد نخواهد شد . بنابراین هم سرمایه گذار و کسی که اوراق را می خرد سود بیشتری کسب می کند ( چون ما به التفاوتی پرداخت نمی کند) و هم کسی که اوراق را منتشر می کند و پول را می گیرد، هزینه تامین مالی کمتری دارد .

توکلی در ادامه به برخی اشکالات تامین مالی غیربانکی اشاره و با ذکر مثالی اظهار کرد: در این مدل، اگر قرض دهنده، پولی را برای یک پروژه چهارساله قرض داده و یکماه دیگر پول خود را بخواهد، باید تا آخر دوره صبر کند در حالی که در تامین مالی بانکی این مشکل را نداریم .

وی با بیان اینکه شرکت های تامین سرمایه، این مشکل را حل می کنند افزود: این شرکت ها به عنوان واسطه وارد کار می شوند و به هر دو طرف کمک می کنند  و یکی از کارهای مهمی که انجام می دهند بازار گردانی است؛ یعنی اگر یک سرمایه گذار بخواهد پول خود را بگیرد، به جای او این پول را می پردازند تا از بازی بیرون برود و نفر بعدی از او خریداری می کند.

حذف واسطه گری ، عمده ترین خصوصیت تامین مالی غیربانکی

مدیر ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران تاکید کرد: عمده ترین خصوصیت تامین مالی غیربانکی که ما به دنبال توسعه آن در ایران هستیم، حذف واسطه گری است.

وی  تامین مالی را در تعریفی ساده افزایش دارایی ها در سمت راست ترازنامه دانست و گفت: اگر سمت راست ترازنامه را بخواهیم افزایش دهیم، سمت چپ هم باید افزایش پیدا کند. حال ، اگر تغییرات سمت چپ ترازنامه از قسمت بالا یعنی بدهی ها باشد، می گویند تامین مالی مبتنی بر بدهی است و اگر از قسمت پایین باشد به آن تامین مالی مبتنی بر سرمایه تلقی می شود .

توکلی افزود: تامین مالی مبتنی بر بدهی و سرمایه به این برمی گردد که ما در سمت چپ ترازنامه، بالا را متاثر کنیم ( مثلا از طریق قرض گرفتن) و یا در سمت چپ، پایین ( حقوق صاحبان سهام)  را افزایش دهیم. 

مدیر ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران خاطر نشان کرد: در تامین مالی مبتنی بر سرمایه، هزینه تامین مالی صفر است . اما تامین مالی مبتنی بر بدهی، بین 15 تا 25 درصد - بسته به روشی که استفاده می شود - هزینه خواهد داشت.

وی ادامه داد: در تامین مالی مبتنی بر سرمایه، شما متعهد نیستید که سود منظمی را پرداخت کنید، نیاز به ضامن ندارید و در حجم افزایش سرمایه نیز محدودیتی ندارید که همه اینها مثبت است . 

توکلی در تشریح ویژگی های دیگر این روش گفت: در تامین مالی مبتنی بر سرمایه ، شرکا اضافه می شوند و با این اتفاق، قاعدتا در مدیریت دخالت خواهند کرد و آن چابکی و سرعت عمل را نخواهید داشت .

وی سپس به موضوع تامین مالی مبتنی بر بدهی اشاره کرد  و گفت: در این روش، شما باید سودهای منظمی را پرداخت کنید و این قاعدتا منفی است .  دیگر اینکه یا ضامن نیاز دارید و یا باید وثیقه در اختیار بگذارید. ولی در عوض، عدم دخالت در مدیریت را خواهید داشت.

توکلی ابزارهای اصلی بدهی را به انتفاعی و غیرانتفاعی تقسیم بندی کرد و گفت: ابزارهای غیرانتفاعی همان اوراق قرض الحسنه و اوراق وقف هستند که خریدار این  اوراق،  قصد خیرخواهانه دارد و دنبال سودآوری نیست .

مدیر ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران با اشاره به تجربه اوراق وقف در ایران گفت: بیمارستانی در جنوب تهران با عاملیت بانک ملت با استفاده از اوراق وقف به مبلغ 200 میلیارد تومان تاسیس شده است.

توکلی با این حال عمده اوراق موجود در بازار را از جنس انتفاعی دانست و گفت: دلیل این امر این است که معمولا بازار به سمتی حرکت می کند که خریدار اوراق نیز سود ببرد.

اوراق اجاره اسلامی در آستانه راه اندازی است

وی از عرضه اوراق اجاره اسلامی در آینده نزدیک خبر داد و گفت: اوراق اجاره اسلامی در آستانه راه اندازی است و مقررات آن در حال نهایی شدن است که به زودی به بازار عرضه خواهد شد .

مدیر ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران افزود: بعضی شرکت ها تاکنون در بازار سرمایه، از گواهی سپرده های بانکی، گواهی سپرده کالایی و اوراق سلف استفاده کرده اند و اوراق منفعت و جعاله نیز در مرحله تدوین مقررات است.

وی همچنین گفت: اوراق مرابحه به طور مشخص برای تامین مواد اولیه استفاده می شود که هم برای گروه سایپا و هم برای صنعت سیمان این کار  انجام شده است .